Ratunku, chyba mam ADHD! Jakie są objawy ADHD u dorosłych, jak je diagnozować i z nim pracować?

fot. Pexels / Tara Winstead

ADHD kojarzy się zazwyczaj z niegrzecznym, rozbieganym chłopcem. Jednak występuje ono także u dorosłych i znacząco różni się od tego u dzieci. Czym? Jak je rozpoznać? Jak się diagnozuje ADHD u dorosłych? A co najważniejsze – jak nad nim pracować?

Kasia była bardzo dobrą uczennicą – w szkole zawsze wzorowe zachowanie i świetne oceny. Rodzice narzekali tylko na to, że w plecaku nigdy nie mogła utrzymać porządku. Poza tym była bardzo aktywna – miała mnóstwo hobby, działała w samorządzie, brała udział w wolontariatach. Teraz w dorosłości jest jej za to trudno, bo niby wszystko w porządku, a cały czas czuje niepokój nie wiadomo skąd. Na callach nie może usiedzieć w miejscu. Wszystkie projekty oddaje na ostatnią chwilę, chociaż szef mówi, że jest totalną perfekcjonistką. Nie może się również na niczym skupić – zanim siądzie do pracy, trzeba przecież posprzątać, kawę zaparzyć, wodę przynieść… Po latach leczenia depresji Kasia dowiedziała się, że ma ADHD.

Kuba jest programistą. Już w szkole czuł się inny – jakby wszyscy dostali jakiś podręcznik do życia, tylko on nie. Nauczyciele stale zwracali uwagę, że ma się skupić i słuchać. A rodzice zastanawiali się, dlaczego ich syn jest taki osowiały, cały czas by spał zamiast iść z chłopakami kopać piłkę. Wytchnienie znalazł dopiero, kiedy dostał pierwszy komputer – mógł przed nim siedzieć godzinami. A gdy odkrył programowanie, mama tylko donosiła mu jedzenie i picie, bo wstawał jedynie do toalety. Tak jest do dzisiaj – jak tylko wpadnie w tunel pracy, to „ciśnie” 16 godzin bez przerw. Potem tydzień nic nie robi. Całkiem szybko awansuje, ale złości się na siebie, bo zawala terminy, a przecież kocha tę robotę. Najgorsze jest jednak to, że kiedy mocno się zirytuje, gniew przelewa na wszystkich wokoło. Bardzo trudno mu zapanować nad impulsem. Okazało się, że też ma ADHD.

Czym jest ADHD u dorosłych?

Oba przykłady, choć tak różne, opisują bardzo skrótowo przykłady życia osób dorosłych z ADHD. Prawda jest taka, że ilu pacjentów z diagnozą, tyle rodzajów ADHD. Jest to bowiem zaburzenie neurorozwojowe, charakteryzujące się deficytami w zakresie koncentracji uwagi, nadaktywności psychoruchowej i impulsywności. U każdego może się to objawiać w zupełnie inny sposób. ADHD ma zarówno ten rozbiegany i niegrzeczny chłopiec, jak i ta cicha dziewczynka, siedząca w ostatniej ławce, która zupełnie nie umie się skupić.

Czym się różni ADHD u dorosłych i u dzieci?

To jest pierwsza i najważniejsza informacja – ADHD u dzieci i ADHD u dorosłych znacząco się różnią. Objawy dotyczą tych samych sfer: koncentracji uwagi, hiperaktywności i impulsywności, ale zupełnie inaczej się pokazują w codziennym życiu. Niespokojne, ciągle wiercące się na lekcjach dziecko, to po prostu nieefektywny w pracy dorosły. Dzieci są w ciągłym ruchu, wspinają się, nie są w stanie poczekać na swoją kolej, a dorośli szybko jeżdżą autem, mają niską tolerancję na frustrację i mają skłonność do niestosownych komentarzy. Dziecko, które ma trudności ze skupieniem uwagi, nie słucha i nie kończy podjętych zadań, może wyrosnąć na dorosłego, któremu brakuje motywacji, ma trudność z utrzymaniem skupienia, mało efektywnie pracuje i chorobliwie odkłada wszystko na później.

Jakie są objawy diagnostyczne ADHD?

Objawy ADHD u osób dorosłych można podzielić na dwie części: zaburzeń koncentracji uwagi oraz nadpobudliwości psychoruchowej i nadmiernej impulsywności. Co ważne, to doświadczony diagnosta powinien ocenić, jak się dokładnie przejawiają w naszym codziennym życiu.

W przypadku ADHD objawy u osób dorosłych mogą wyglądać tak:

• pacjent popełnia błędy wynikające z nieuwagi i/lub przywiązuje nadmierną uwagę do szczegółów;
• często ma trudności ze skupieniem uwagi, a wręcz sprawia wrażenie jakby nie słuchał, co się do niego mówi;
• ma trudności z organizacją zadań oraz z ich dokończeniem;
• łatwo się rozprasza pod wpływem bodźców zewnętrznych i zapomina o codziennych czynnościach.

Natomiast w obrębie nadaktywności pacjent:

• może cechować się niespokojnymi ruchami rąk czy nóg,
• wierceniem się podczas siedzenia,
• trudnościami w zachowaniu spokoju w sytuacjach nieformalnych, szybkim działaniem – „jakby miał motorek”,
  trudnościami w czekaniu na swoją kolej,
• gadatliwością, częstym przerywaniem i impulsywnymi wypowiedziami.

ADHD u kobiet i ADHD u mężczyzn – czym się różni?

ADHD statystycznie częściej występuje u chłopców niż u dziewcząt – przyjmuje się, że ta proporcja wynosi 3:1. Nie znaczy to, że u kobiet w ogóle nie występuje. Wręcz przeciwnie, występuje, jednak jest trudniejsze diagnostycznie. Dziewczynki bowiem od maleńkości są bardzo skutecznie socjalizowane – pomagają mamie w czynnościach domowych, mają sprzątać, być grzeczne i dobrze wyglądać. Poza tym emocjonalna część ich ADHD (tzw. RSD) bardzo „boi się” odrzucenia, więc chcą zadowolić rodziców i sprawić, by ci byli z nich dumni. Takie maskowanie bardzo osobę z ADHD wycieńcza. Co za tym idzie, kobiety częściej wprowadzają do swojego życia strategie kompensacyjne, które po prostu wyrównują nasze deficyty – zamiast biegać po klasie, tylko się wiercą. Nie biorą udziału w bójkach, jednak mają tendencje do autoagresji. Częściej są one diagnozowane jako osoby w depresji czy ze stanami lękowymi, gdyż narzucają na siebie tak dużą presję, której nie są w stanie, bez odpowiedniej psychoedukacji, sprostać.

Jak zdiagnozować ADHD u dorosłego?

Często na swoich profilach w social mediach dostaję pytania: „Podejrzewam, że mam ADHD – gdzie szukać pomocy?”. Pierwszym krokiem, żeby zweryfikować naszą hipotezę, jest wizyta u specjalisty, który zna się na ADHD. Jeżeli faktycznie jest ona słuszna, wtedy jesteśmy kierowani na odpowiednie badania diagnostyczne. Zazwyczaj jest to test DIVA 5.0, jednak zdarza się, że trzeba zrobić dodatkową diagnostykę i wykonać poszerzone testy – zaburzeń osobowości i psychopatologii MMPI-2 lub diagnostykę spektrum autyzmu czy zaburzeń osobowości. Z wynikiem testu należy udać się do psychiatry. To lekarz diagnozuje ADHD – czasami zdarza się, że sam wykonuje badania, jednak najczęściej po prostu je zleca. Wtedy objawy ADHD u dorosłych bada psycholog i na podstawie testu wystawia opinię. Niestety diagnostykę jest bardzo trudno zrobić w placówkach państwowych i pacjenci zazwyczaj trafiają do prywatnych gabinetów. Nie da się także oszacować kosztu diagnostyki – zależy to od wielkości miejsca, w którym mieszkamy czy ustalonych przez placówkę cen.

Jak sobie poradzić z ADHD?

ADHD u dorosłych leczy się dwutorowo: farmakologią i psychoedukacją lub psychoterapią ukierunkowaną na objawy ADHD. Jest to kluczowe, by łączyć te formy. Inaczej, nawet biorąc leki, zostaniemy z trudnościami organizacyjnymi, problemami z impulsywnością czy z nadmierną wrażliwością na bodźce rozpraszające. Jak zatem sobie poradzić z ADHD u dorosłych?

Teoretycznie to wszystko brzmi banalnie prosto, jednak w praktyce bardzo trudno to wprowadzić. Warto pracować nad objawami ze specjalistą, który dopasuje do nas skuteczne w naszym przypadku narzędzia. Przy organizacji czasu pomaga kalendarz i listy zadań – jednak w jakiej formie, jak często uzupełniany, jak prowadzony? To zależy od konkretnego przypadku. W natłoku myśli bardzo jest pomocna ich racjonalizacja – co najgorszego może się w tej sytuacji stać, a co najlepszego? Statystycznie szanse obu wyjść są podobne. Z impulsywnością można sobie radzić, przekierowując uwagę na jakieś rzeczy poznawcze, np. wymieniając wszystkie znane nam zwierzęta na A, czy wyliczając sobie na co wydałabym 5 mln złotych. W przypadku trudności z decyzyjnością warto przypomnieć sobie jakąś wyliczankę z dzieciństwa. Nie są to jednak cudowne metody, które sprawdzą się u wszystkich, dlatego tak ważne jest, by wypracować sobie swoje mechanizmy kompensacji.

Jak ADHD u dorosłych wpływa na pracę zawodową?

Pierwsza odpowiedź, jaka się nasuwa – bardzo. Nie da się jednak odpowiedzieć, czy to dobrze, czy źle. Osoby z ADHD odnoszą niesamowite sukcesy zawodowe w wielu, wielu branżach: medycynie, architekturze, mediach, psychologii, biznesie, w zawodach artystycznych czy w IT. Wszystko zależy od danej jednostki i jej mechanizmów radzenia sobie z objawami. Łatwość rozpraszania się można zmniejszyć, ograniczając sobie bodźce – zakładając słuchawki czy stawiając biurko tyłem do wszystkich. Impulsywna szczerość może być całkiem przydatna w procesie kreatywnym. Hiperfokus sprawia, że pacjenci naprawdę pasjonują się swoją pracą, warto jednak pamiętać, by się przy tym nie wyniszczali. Także nadmierny perfekcjonizm bywa przydatny – nawet jeżeli dany projekt jest oddawany w ostatniej chwili. Z osobami neuroróżnorodnymi jest tak samo jak z neurotypowmi – każdy z nich ma swoje wady i zalety – niezależnie czy ma ADHD, czy nie.

Październik jest Miesiącem Świadomości ADHD. Jeżeli objawy wymienione w tekście wydają ci się znajome i podejrzewasz u siebie ADHD, zgłoś się do specjalisty. Nie diagnozujmy się tekstami w internecie, TikTokami czy treściami z social mediów. Tylko specjalista jest w stanie fachowym okiem ocenić, czy dane zachowania są diagnostyczne, czy adekwatne do wieku i sytuacji, w jakiej się znajdujemy.

Oferty pracy z

Paulina Pietrzak

Psycholog o specjalności poznawczo-behawioralnej

Psycholog o specjalności poznawczo-behawioralnej, diagnosta, logopeda i filolog polski. Dodatkowo aktualnie studiuje interwencję kryzysową. Pracuje metodami Terapii Skoncentrowanej na Rozwiązaniach i Racjonalnej Terapii Zachowania. Regularnie się szkoli i pracuje pod superwizją. W codziennej pracy zajmuje się diagnostyką dorosłych, dzieci i młodzieży w kierunku ADHD, spektrum autyzmu, zaburzeń osobowości, zaburzeń poznawczych czy stanów lękowych lub depresyjnych. Wierzy, że trafna diagnoza to skuteczne leczenie, na które każdy zasługuje. Dodatkowo specjalizuje się w pracy z osobami z ADHD – prowadzi psychoedukację oraz konsultacje psychologiczne, które pomagają w radzeniu sobie z objawami i pokonywaniu trudności dnia codziennego. Prowadzi także Treningi Zastępowania Agresji, szkolenia z porozumienia bez przemocy oraz Treningi Umiejętności Społecznych. Regularnie publikuje teksty specjalistyczne na portalach młodzieżowych oraz współpracuje z mediami.