Wykorzystaj ich potencjał, bo ten cię zaskoczy. Jak pracować z osobami w spektrum autyzmu?

fot. Syuzann / Shutterstock.com

Stojąc na czele zespołu, masz wpływ na to, czy będzie on przestrzenią przyjazną dla osób rozwijających się w spektrum autyzmu. Stopniowo dostosowując swoje praktyki i wprowadzając zmiany (również te z twojego punktu widzenia niewielkie), możesz współtworzyć środowisko pracy, w którym osoba ze spektrum będzie mogła rozwinąć swój potencjał. Jak pracować z osobami w spektrum autyzmu?

Kwiecień miesiącem świadomości autyzmu.

W tym tekście znajdziesz informacje mówiące o korzyściach płynących z tego, że twój zespół jest budowany również przez osoby neuroatypowe, w spektrum autyzmu, oraz kilka porad odnoszących się do tego, jak takim zespołem zarządzać. 

Przygotowując ten tekst, zależało mi, aby znalazła się w nim przestrzeń dla głosu osób w spektrum autyzmu. Udało mi się dotrzeć do takich pracowników, którzy zechcieli podzielić się swoimi spostrzeżeniami na temat zawodowej codzienności. W tym artykule znajdziesz ich wypowiedzi.

Spektrum autyzmu. Co to właściwie jest?

Katie Forbes w swoim wystąpieniu podczas TEDxAberdeen zwróciła uwagę słuchaczy, że autyzm to nie zaburzenie, ale inna droga rozwoju. Mówimy o spektrum autyzmu, ponieważ wszystkie osoby z autyzmem mają pewne wspólne cechy, ale bycie autystą wpływa na nie w różny sposób. Osoby autystyczne widzą, słyszą i czują świat inaczej niż większość populacji. Jeśli rozwój danej jednostki zachodzi w spektrum autyzmu, to pozostanie tak przez całe jej życie. Często ludzie czują, że bycie autystycznym jest jednym z podstawowych aspektów ich tożsamości. 

Co do twojego zespołu może wnieść osoba ze spektrum autyzmu?

Zobacz też

Na zdrowie Nie, pracownicy z ADHD nie są leniwi i nie szukają wymówek, tylko inaczej działają. Jak wykorzystać ich potencjał w pracy?

Wiedza na temat tego, iż osoby z autyzmem mogą być wartościowymi pracownikami posiadającymi wysokie umiejętności i kwalifikacje, niestety nadal nie jest zbyt powszechna.  

Wiele osób w spektrum autyzmu posiada różnorodne, czasem wyjątkowe umiejętności, które pozwalają im rozwijać się na wielu stanowiskach. Bywa jednak, że ich sytuacja zawodowa staje się wyzwaniem z powodu braku zrozumienia ze strony przełożonych. Pracownicy z autyzmem mogą potrzebować pewnego, często prostego w realizacji, wsparcia w miejscu pracy. Oprócz swoich indywidualnych mocnych stron i talentów, zdarza się, że osoby te wykazują ponadprzeciętne umiejętności w obszarach takich jak:

• wysoki poziom koncentracji; 
• sumienność i wytrwałość; 
• dokładność, przywiązywanie dużej wagi do szczegółów i zdolność do wykrywania błędów; 
• zdolności techniczne; 
• szczegółowa wiedza merytoryczna i doskonała pamięć. 

Po pierwsze, po prostu zapytaj

Oto jedna z wypowiedzi osoby rozwijającej się w spektrum autyzmu:

Zawsze pomagam każdemu, kto się do mnie zwróci i tego potrzebuje. Jestem pracowita. Jestem uczciwa. Zawsze przyznaję się do błędu. Można mi zaufać. Jestem świetna w tym, co już opanowałam, a czasem i zaskakująco dobra w nowych wyzwaniach. Chciałabym nie być traktowana, jak nieporadne dziecko, które trzeba prowadzić za rękę i które nie potrafi się bawić z innymi. Chciałabym być doceniana za to, co robię dobrze.

Joanna Ławicka, naukowczyni, osoba z autyzmem podczas swojego wystąpienia na TEDx Warsaw powiedziała:

Dlatego rozważając, jak budować zespół i przestrzeń przyjazną dla osób w spektrum autyzmu, zacznijmy od przypomnienia czegoś oczywistego. Ten człowiek, o którego chcesz się zatroszczyć, jest dorosłą osobą. Chcąc wyjść mu naprzeciw, warto zapytać o jego potrzeby. To dużo lepsze niż snucie domysłów na temat budowania inkluzywnego zespołu. 

Po drugie, zrozum swojego autystycznego pracownika

Zapoznajmy się z kolejną wypowiedzią pracownika z autyzmem:

Czasami możemy nieświadomie wydawać się niemili w słowach, kiedy zapominamy o zmiękczaniu wypowiedzi.

Jeśli osoba ze spektrum wydaje się zdystansowana lub niezainteresowana rozmową ze współpracownikami albo często mówi coś „niewłaściwego”, wśród członków zespołu mogą pojawić się błędne interpretacje takich zachowań. Tymczasem najprawdopodobniej ze strony osoby z autyzmem było to zupełnie niezamierzone i całe nieporozumienie wynika po prostu z problemów komunikacyjnych. W takich sytuacjach warto szybko zareagować, aby sytuacja nie przerodziła się w konflikt.

Czasem osoby rozwijające się w spektrum maskują swoje trudności. Choć pewne konwenanse i zasady społeczne są dla nich niezrozumiałe, starają się nauczyć, jak reagować, co odpowiadać, jak zachowywać się w określonych sytuacjach. Takie pozostawanie w ciągłym skupieniu bywa dla autystów źródłem zmęczenia i napięcia oraz zdarza się, że skutkuje niezręcznymi sytuacjami. Na przykład, jeśli pracownik z autyzmem ma trudności z prowadzeniem small-talków i usiłuje to przezwyciężyć, może zbyt mocno starać się dopasować do otoczenia. Próbuje być aktywnym współrozmówcą tak bardzo, że zaczyna przerywać wypowiedzi innych, co wzbudza irytację. W takich okolicznościach osoba zarządzająca zespołem powinna poprosić swojego podwładnego o rozmowę jeden na jeden, postarać się cierpliwie omówić zaistniałe okoliczności i w razie potrzeby wyjaśnić granice. 

Jeśli osoba z autyzmem staje się z jakiegoś powodu niespokojna, spróbuj dowiedzieć się, co jest przyczyną problemu. Niepokój może nie być spowodowany trudnościami w pracy, ale tym, że kolega nie jest jednoznaczny w swoich instrukcjach, że rzeczy nie działają sprawnie (np. komputer się zawiesza) albo ilość dźwięków lub intensywność światła w biurze są dla tej osoby przytłaczające. Pomocne mogą być próby zastanowienia się nad bezpośrednim problemem, jak również zadawanie pracownikowi konkretnych (choć nieinwazyjnych) pytań w celu dotarcia do źródła problemu.

Kilka wskazówek dla zarządzających zespołami, jak pracować z osobami neuroróżnorodnymi

Zobacz też

Na zdrowie Ratunku, chyba mam ADHD! Jakie są objawy ADHD u dorosłych, jak je diagnozować i z nim pracować?

Twój autystyczny pracownik może mieć również pewne problemy z dostosowaniem swoich dotychczasowych umiejętności i wiedzy do nowych zadań lub środowisk. W takich okolicznościach przydatne mogą okazać się następujące działania:

Wyjaśnij oczekiwania dotyczące pracy

Zapoznajmy się z perspektywą osoby rozwijającej się w spektrum autyzmu:

Potrzeby dotyczące samego przebiegu pracy, takie jak dokładne usystematyzowanie wykonywanych zadań, wydawanie jasnych i konkretnych poleceń itp. powinny być traktowane poważnie.

We współpracy z osobą ze spektrum warto zadbać o to, aby oczekiwania wobec jej roli zostały jednoznacznie określone. Oprócz opisu stanowiska pracy należy wyjaśnić etykiety i niepisane zasady obowiązujące w miejscu pracy. 

Upewnij się, że instrukcje są zwięzłe i konkretne

Jedna z osób z autyzmem, dzieląc się swoimi doświadczeniami, napisała:

Mam bardzo dobrą pamięć. I bardzo dokładnie pamiętam polecenia. Jeśli poprosi się mnie o coś, zrobię to bardzo dobrze. Ale często zdarza się tak, że przełożony sam nie pamięta do końca, co mi zlecił. Dla mnie to jest sytuacja ogromnie trudna. Często jest też tak, że nie ma czasu dla mnie, abym zadała pytania (kiedy nie mam pewności, czy coś innego też do mnie należy). Zdecydowanie wolę otrzymywać polecenia mailem. Albo – jeśli ustnie – mieć czas na zadanie pytań (czego dokładnie się ode mnie oczekuje).

Staraj się od samego początku udzielać pracownikowi jasnych instrukcji na temat tego, jak dokładnie ma wykonywać każde zadanie. Nie zakładaj, że dana osoba domyśli się twoich oczekiwań odnośnie jakiegoś zadania. Dlatego zamiast mówić „Daj każdemu kopię tego”, powiedz „Zrób trzy kserokopie tego dokumentu i daj po jednej Marysi, Szymkowi i Ani”. Można również zdecydować się na instrukcje pisemne (jak w przytoczonym przykładzie – „wolę otrzymywać polecenia mailem”). Pomocne może być poproszenie osoby o powtórzenie instrukcji, by upewnić się, że ją zrozumiała. 

Regularny przegląd wyników

Dla pracownika autystycznego krótkie, częste spotkania indywidualne w celu omówienia i oceny wyników pracy oraz przekazania ogólnych uwag i sugestii mogą być lepsze niż dłuższe sesje w rzadszych odstępach czasu.

Udzielanie informacji zwrotnych.

Osoby z autyzmem często mają trudności z odbieraniem sygnałów społecznych. Dlatego należy upewnić się, że informacje zwrotne są szczere, konstruktywne i spójne. Jeśli osoba ta wykona zadanie niepoprawnie należy taktownie, ale jasno wyjaśnić, dlaczego zadanie jest niepoprawne. A następnie sprawdzić, czy osoba to zrozumiała, i dokładnie określić, co powinna zrobić w zamian. 

Dodawanie otuchy w sytuacjach stresowych

Osoby z autyzmem mogą być skrupulatne i niepokoić, jeśli ich wyniki nie są doskonałe. Oznacza to, że zdarza im się zestresować w sytuacji takiej jak awaria systemu informatycznego. Możesz pomóc, podając konkretne rozwiązania takich sytuacji, na przykład wyjaśniając: „Jeśli kserokopiarka się zepsuje, użyj tej na trzecim piętrze”. Podobnie, zapewnij ich, że jeśli czasami przychodzą spóźnieni z powodu problemów z transportem lub innych czynników, którym nie można zapobiec, nie jest to problem. Twój pracownik może skorzystać z posiadania kogoś na wzór mentora, A więc empatycznego i doświadczonego współpracownika, do którego może się udać, jeśli czuje się zestresowany lub zdezorientowany.

Wspieraj pracownika w przygotowaniu się do zmian

Trudno mi dostosować się do zmian np. zmiany sali, komputera, biurka…

Informacje o zmianach dotyczących miejsca pracy, zakresu obowiązków itp. należy przekazywać z dużym wyprzedzeniem. 

Zapytaj o rozpraszacze sensoryczne

Warto posłuchać drugiej osoby, pozwolić jej na udogodnienia, które często nic nie kosztują np. noszenie słuchawek wygłuszających, zapewnienie spokojnego miejsca wyciszenia w przerwie od pracy, niezmuszanie do brania udziału w imprezach, spotkaniach integracyjnych niezwiązanych bezpośrednio z pracą.

Bywa tak, że zmysły osób ze spektrum wykazują nadwrażliwość sensoryczną. Polega to na tym, że niektóre bodźce (np. zapachy, smaki lub dźwięki) o natężeniu neutralnym dla większości osób, autyście sprawiają ogromny dyskomfort, a nawet ból.

Dlatego pracownicy z autyzmem czasami korzystają z takich rzeczy jak ekrany wokół biurka, słuchawki z redukcją hałasu lub okulary przeciwsłoneczne.

Pomóż innym pracownikom, aby byli bardziej świadomi

Jeśli pracownik rozwijający się w spektrum zgadza się na ujawnienie swojego stanu, dostarczenie współpracownikom informacji i wskazówek na temat autyzmu może przynieść wiele korzyści. Czasami taka osoba może uznać za pomocne napisanie notki informacyjnej dla innych pracowników. Ta wyjaśni, co jej zespół może zrobić, aby wspólna praca przebiegała jak najbardziej efektywnie.

Oferty pracy z

Magdalena Witkowska

Psycholożka

Psycholożką jestem z wykształcenia i zamiłowania. Szukam sposobów, żeby wiedza psychologiczna nie pozostawała tylko w gabinetach, ale mogła docierać do wszystkich, którzy chcą się z nią spotkać. Działam w tym obszarze, bo wiem, że psychologia naprawdę może pomóc i pozytywnie wpłynąć na jakość życia. Współpracuję z Wellbeing Polska, wspieram organizacje w zakresie zadbania o zdrowie psychiczne i dobrostan pracowników. Szkolę się w zakresie terapii poznawczo-behawioralnej, terapii schematu oraz interwencji kryzysowej.