Sygnalista – kto to jest i co zmienia nowa ustawa? Kompleksowy przewodnik 2024

Z tego artykułu dowiesz się:

• Kim jest sygnalista i czym się zajmuje
• Jakie zmiany wprowadza nowa ustawa o ochronie sygnalistów
• Kogo dotyczy nowe prawo i jakie obowiązki nakłada na organizacje
• Jak zgłaszać nieprawidłowości i jaką ochronę gwarantuje ustawa
• Jakie korzyści i wyzwania wiążą się z rolą sygnalisty

Kim jest sygnalista? Definicja i rola w organizacji

Sygnalista, zwany też demaskatorem, to osoba, która nagłaśnia działalność uważaną za nielegalną lub nieuczciwą. Termin ten pochodzi od angielskiego słowa „whistleblower”, co dosłownie oznacza „dmuchający w gwizdek”.

Zgodnie z nową ustawą o ochronie sygnalistów, która weszła w życie 25 września 2024 roku, sygnalistą może być:

• Pracownik (także były lub przyszły)
• Osoba świadcząca pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej
• Przedsiębiorca
• Akcjonariusz lub wspólnik
• Członek organu osoby prawnej
• Stażysta lub wolontariusz
• Osoba pracująca pod nadzorem podwykonawców lub dostawców

Czym zajmuje się sygnalista?

Główne zadania sygnalisty obejmują identyfikację nieprawidłowości w organizacji, gromadzenie dowodów na potwierdzenie naruszeń, zgłaszanie naruszeń poprzez odpowiednie kanały i współpracę w trakcie postępowania wyjaśniającego

Sygnalista może zgłaszać różnego rodzaju naruszenia, w tym:

• Korupcję
• Naruszenia prawa pracy
• Zagrożenia dla bezpieczeństwa publicznego
• Naruszenia ochrony danych osobowych
• Zagrożenia dla środowiska naturalnego
• Nieprawidłowości w zamówieniach publicznych

Ustawa o sygnalistach 2024 – najważniejsze zmiany

Nowa ustawa o ochronie sygnalistów, która weszła w życie 25 września 2024 roku, wprowadza szereg istotnych zmian:

1. Obowiązek wdrożenia wewnętrznych procedur zgłaszania naruszeń dla firm zatrudniających co najmniej 50 pracowników.
2. Trzy kanały zgłaszania nieprawidłowości:
   • Wewnętrzny (w ramach organizacji)
   • Zewnętrzny (do odpowiednich organów państwowych)
   • Publiczny (np. poprzez media)
3. Ochrona sygnalistów przed działaniami odwetowymi, takimi jak zwolnienie, degradacja czy mobbing.
4. Obowiązek zachowania poufności tożsamości sygnalisty.
5. Kary finansowe dla organizacji, które nie wdrożą odpowiednich procedur lub będą utrudniać zgłaszanie naruszeń.

Na czym polega ustawa o sygnalistach?

Ustawa o sygnalistach ma na celu:

1. Zapewnienie ochrony osobom zgłaszającym naruszenia prawa
2. Stworzenie bezpiecznych kanałów zgłaszania nieprawidłowości
3. Zwiększenie transparentności w organizacjach
4. Przeciwdziałanie nadużyciom i korupcji
5. Dostosowanie polskiego prawa do wymogów Unii Europejskiej

Kogo dotyczy nowa ustawa i jakie nakłada obowiązki?

Ustawa dotyczy przede wszystkim:

1. Organizacji zatrudniających co najmniej 50 pracowników – muszą wdrożyć wewnętrzne procedury zgłaszania naruszeń.
2. Wszystkich pracodawców, niezależnie od wielkości – mają obowiązek ochrony sygnalistów przed działaniami odwetowymi.
3. Organów publicznych – muszą stworzyć zewnętrzne kanały zgłaszania naruszeń.
4. Potencjalnych sygnalistów – określa ich prawa i obowiązki.

Główne obowiązki dla organizacji:

• Stworzenie bezpiecznych i poufnych kanałów zgłaszania naruszeń
• Wyznaczenie bezstronnej osoby lub zespołu do przyjmowania zgłoszeń
• Informowanie pracowników o procedurach zgłaszania naruszeń
• Reagowanie na zgłoszenia w określonych terminach (potwierdzenie przyjęcia w ciągu 7 dni, informacja zwrotna w ciągu 3 miesięcy)

Jak zgłaszać nieprawidłowości i jaką ochronę gwarantuje ustawa?

Sygnalista ma do wyboru trzy główne sposoby zgłaszania naruszeń:

1. Zgłoszenie wewnętrzne – w ramach organizacji, zgodnie z ustaloną procedurą.
2. Zgłoszenie zewnętrzne – do odpowiedniego organu państwowego lub Rzecznika Praw Obywatelskich.
3. Ujawnienie publiczne – w ostateczności, jeśli inne kanały zawiodły lub istnieje bezpośrednie zagrożenie interesu publicznego.

Ustawa gwarantuje sygnalistom szeroką ochronę, w tym:

• Zakaz działań odwetowych (np. zwolnienia, degradacji, mobbingu)
• Ochronę tożsamości sygnalisty
• Zwolnienie z odpowiedzialności za naruszenie poufności, jeśli było to niezbędne do ujawnienia naruszenia
• Prawo do odszkodowania w przypadku doświadczenia działań odwetowych

Ile zarabia sygnalista?

Warto podkreślić, że bycie sygnalistą nie jest zawodem ani stanowiskiem, a raczej rolą, którą może przyjąć każdy pracownik. Ustawa nie przewiduje wynagrodzenia za zgłaszanie nieprawidłowości. Sygnalista nie otrzymuje dodatkowego wynagrodzenia za dokonanie zgłoszenia.

Jednak w niektórych przypadkach, szczególnie w USA, istnieją programy nagradzania sygnalistów, gdzie mogą oni otrzymać procent odzyskanych środków w przypadku wykrycia poważnych nadużyć finansowych. W Polsce takie rozwiązania nie są obecnie stosowane.

Kto to jest sygnalista w polityce?

Sygnalista w polityce to osoba, która ujawnia nieprawidłowości lub naruszenia prawa w instytucjach publicznych, partiach politycznych lub organach władzy. Może to być np. urzędnik państwowy, który ujawnia korupcję w ministerstwie, lub pracownik partii politycznej, który informuje o nieprawidłowościach w finansowaniu kampanii wyborczej.

Czy sygnalista jest obowiązkowy?

Nie, posiadanie sygnalisty nie jest obowiązkowe dla organizacji. Obowiązkowe jest natomiast wdrożenie procedur umożliwiających zgłaszanie nieprawidłowości dla firm zatrudniających co najmniej 50 pracowników. Każdy pracownik może potencjalnie stać się sygnalistą, jeśli zauważy i zgłosi naruszenie prawa.

Co się zmieniło w ustawie o sygnalistach?

Główne zmiany wprowadzone przez nową ustawę to:

1. Szeroka definicja sygnalisty, obejmująca nie tylko pracowników
2. Obowiązek wdrożenia wewnętrznych procedur zgłaszania naruszeń
3. Wprowadzenie trzech kanałów zgłaszania nieprawidłowości
4. Wzmocniona ochrona przed działaniami odwetowymi
5. Kary finansowe dla organizacji nieprzestrzegających przepisów

[jobs_widget miasto=”Warszawa”]

Podsumowanie

Nowa ustawa o ochronie sygnalistów z 2024 roku znacząco wzmacnia pozycję osób zgłaszających naruszenia prawa w kontekście zawodowym. Wprowadza jasne procedury, gwarantuje ochronę i nakłada na organizacje obowiązek stworzenia bezpiecznych kanałów zgłaszania nieprawidłowości.

Dla potencjalnych sygnalistów oznacza to większe bezpieczeństwo i wsparcie prawne. Dla organizacji – konieczność dostosowania się do nowych wymogów, ale też szansę na wcześniejsze wykrywanie i eliminowanie nieprawidłowości.

Jeśli interesujesz się tematyką compliance i etyki biznesowej, warto rozważyć karierę w tym obszarze. Sprawdź oferty pracy na umowę o pracę w działach compliance. Dla osób z wykształceniem prawniczym interesujące mogą być również oferty pracy w prawie, a dla tych, którzy chcą doradzać firmom w zakresie wdrażania procedur ochrony sygnalistów, warto spojrzeć na oferty pracy w consultingu.

Najczęściej zadawane pytania (FAQ)