Osoby z niepełnosprawnościami to tacy samy pracownicy. Dlaczego zatem wciąż patrzymy na nich przez pryzmat stereotypów?

fot. Shutterstock/Andrey_Popov

Stereotypy o osobach z niepełnosprawnościami szkodzą nie tylko im, ale także ogółowi społeczeństwa. Uprzedzenia potrafią zaburzyć trzeźwy osąd i utrudniają podejmowanie decyzji, które w dalszej perspektywie mogłyby się okazać bardzo korzystne. A prawdą jest, że niestety prawdopodobnie wszyscy nosimy w sobie pewną dozę, nawet podświadomych przeświadczeń, na których budujemy swój światopogląd. W celu dokonania zmiany należy najpierw uświadomić sobie samo ich istnienie i zacząć rozpoznawać ich przejawy. Z jakimi uprzedzeniami mierzą się OzN w miejscach pracy i jak możemy się przyczynić do poprawy tej sytuacji?

Osoby z niepełnosprawnościami nie mają łatwo na rynku pracy. Oprócz możliwych utrudnień w wykonywaniu obowiązków służbowych ze względu na stan zdrowia, muszą mierzyć się z serią rozpowszechnianych, mniej lub bardziej świadomie, uprzedzeń. To utrudnia im normalne funkcjonowanie i często zniechęca do podejmowania aktywności zawodowej. Nie można winić za to osób w ich otoczeniu. Gros pracowników i pracodawców pozytywnie wspiera OzN w miejscu pracy. Aczkolwiek, nawet pomimo najszczerszych chęci często nieświadomie przyczynia się do powielania szkodliwych mitów. Trzeba więc przekuć chęci w realne działania. Podobnie jak w przypadku efektu motyla nawet drobne zmiany w naszej postawie mogą mieć ogromne znaczenie.

Inicjatywa „Włącz uważność” organizowana w ramach Open Forum, będąca podsumowaniem programu mentoringowego o tej samej nazwie to doskonała okazja, aby zainspirować się i poznać najlepsze praktyki, jak mądrze tworzyć miejsca pracy dla osób z niepełnosprawnościami. W analizie, jak stereotypy o osobach z niepełnosprawnościami, odbijają się na ich zawodowej codzienności pomogli nam Karolina Prusińska – psycholożka, coachka i trenerka umiejętności społecznych – oraz Michał Nowakowski – założyciel Fundacji Fireflies, współorganizator wydarzenia.

Stereotypy o osobach z niepełnosprawnościami wciąż żywe

Gdy poruszy się temat osób z niepełnosprawnościami, nie sposób uniknąć wysypu stereotypowych skojarzeń. Zwłaszcza w kontekście pracy zarobkowej. Jak mogą mieć problem z zatrudnieniem? Przecież każda firma ochroniarska jest skłonna niemal się bić o pracowników z orzeczeniem. Co z tego, że ktoś ma ukończone studia magisterskie z konkretnej specjalizacji? Zresztą, każdy pracodawca zatrudni taką osobę z pocałowaniem ręki, żeby tylko uzyskać dotacje, albo spełnić swoje założenia równościowej polityki. Oczywiście pod warunkiem, że będzie poruszać się na wózku, bo niewidoczne schorzenia nie przysłużą się celom employer brandingowym. Trudno, że będzie niesamodzielny i wymagający stałej pomocy!

Stereotypy sprowadzają wszystko i wszystkich do wspólnego mianownika. Tymczasem, każda osoba, z niepełnosprawnością czy bez, jest wyjątkową i niepowtarzalną jednostką. Zarówno pod względem zdolności i uwarunkowań fizycznych, jak i charakteru i nastawienia. Tego typu schematy myślowe nie odbijają się wyłącznie na bezpośrednich relacjach, ale potrafią zakiełkować w najbliższym otoczeniu, puszczając pędy coraz dalej, aż w końcu stanowią podstawę wielu społecznych postaw.

Nie chodzi o to, żeby zupełnie odrzucić świadomość pewnych kwestii, takich jak odmienne reguły prawa pracy lub konieczność pomocy w sytuacjach wykraczających poza możliwości danej osoby. Przecież niskiemu współpracownikowi również pomoglibyśmy w zdjęciu klasera z najwyższej półki. Ważne jest jednak, aby narzucone odgórnie skojarzenia nie zakłócały nam indywidualnej analizy sytuacji. A przede wszystkim empatii. Intuicyjne powielanie mitów na temat osób z niepełnosprawnościami niczym się nie różni od przekonania, że każdy rudy powinien być wredny, a blondynka głupia. Jak błędne są tego typu uprzedzenia wie każdy, kto chociaż raz oglądał “Legalną blondynkę”!

Skąd się biorą stereotypy o osobach z niepełnosprawnościami?

Żeby walczyć ze stereotypami warto wiedzieć, co jest ich zarzewiem. Dlaczego osoby z niepełnosprawnościami są postrzegane jako mniej zdolne do pracy, nawet jeśli typ ich niepełnosprawności nie ma żadnego związku z jej charakterem? Przecież to wydaje się nielogiczne! W wyjaśnieniu tego zjawiska pomogli nam eksperci.

Tendencja do postrzegania osób z niepełnosprawnościami jako mniej zdolnych w pracy wynika z kilku czynników. Przede wszystkim kluczową rolę odgrywają stereotypy i uprzedzenia. Wiele osób, nawet nieświadomie, może przypisywać negatywne cechy OzN, zakładając, że ich niepełnosprawność wpływa na ogólną wydajność lub zdolność do pracy. Brak wiedzy i doświadczenia w interakcji z osobami z niepełnosprawnościami może również prowadzić do nieuzasadnionych obaw i błędnych przekonań. Ponadto, media często przedstawiają osoby z niepełnosprawnościami w kontekście ich ograniczeń, co może wzmocnić stereotypy na temat ich zdolności zawodowych

– wyjaśnia Karolina Prusińska.

Wartościowym rozwiązaniem może być zatem zwiększenie udziału osób z niepełnosprawnościami w życiu firmy, które pozwoli większej grupie na empiryczne doświadczenie bezzasadności wcześniejszych obaw i przekonań. Często już jeden przykład, z którym miało się styczność bezpośrednio, może pomóc radykalnie zmienić postawę i zachęcić do dalszego szerzenia świadomości społecznej.

Zobacz też

Społeczeństwo Inkluzywne miejsce pracy, czyli jakie? I jak sprawić, by było szczere?

Jak cię widzą, tak cię piszą

Nie tylko to, co widoczne gołym okiem, może rzutować na sposób, w jaki postrzega się innych. Zdarza się, że jest wręcz przeciwnie. Nie mając „namacalnego upoważnienia”, dlaczego ktoś jest traktowany w wyjątkowy sposób, poddajemy w wątpliwość jego zasadność. Przykładowo, nie widzimy dlaczego koleżanka lub kolega z pracy, z którym wszystko wydaje się być „w porządku” pracuje krócej i musi częściej korzystać z przerwy. Nie zdajemy sobie sprawy z tego, że cierpi na przykład na chorobę stawów i musi odpowiednio dawkować ruch. Choć pracownicy z niepełnosprawnościami, które nie są widoczne na pierwszy rzut oka, mogą mierzyć się ze zgoła innym zestawem uprzedzeń, ich wpływ jest równie dotkliwy. Michał Nowakowski, założyciel Fundacji Fireflies, wypowiedział się w tym temacie następująco:

Pracownicy z niepełnosprawnościami, które nie są widoczne gołym okiem, często mierzą się z uprzedzeniami na rynku pracy. Wiele osób nie zdaje sobie sprawy z istnienia tych niepełnosprawności, co prowadzi do braku zrozumienia i wsparcia ze strony współpracowników i pracodawców. W rezultacie mogą być niesłusznie oceniani jako mniej wydajni czy mniej zaangażowani, zwłaszcza jeśli muszą korzystać z dodatkowych przerw lub elastycznych godzin pracy. Z tego powodu, istotne jest zwiększanie świadomości na temat niewidocznych niepełnosprawności oraz promowanie polityk inkluzyjnych, które uwzględniają różnorodne potrzeby wszystkich pracowników.

A co na to wszystko pracodawcy?

Rozmawiając o sytuacji niepełnosprawnych pracowników nie sposób pominąć percepcji pracodawców. W teorii wszystko może brzmieć pięknie. W końcu istnieje cały szereg dotacji i dopłat. Dlaczego zatem przedsiębiorcy mieliby wykazywać opory przed zatrudnianiem OzN? Za jeden z głównych argumentów podaje się fakt, iż w stosunku do takich osób powinny obowiązywać pewne uwarunkowania prawne, takie jak na przykład skrócony czas pracy do 35 godzin. Ale czy na pewno tu jest pies pogrzebany? Wiele zakładów pracy wciąż boi się gorszej wydajności ze względu na niepełnosprawność. Dla innych barierą wydają się same ograniczenia czasowe, które zdecydowanie przełożą się na niższą efektywność. W mentalności wielu osób, produktywność nadal jest ściśle skorelowana z ilością przepracowanych godzin. Tymczasem, zwłaszcza w zawodach umysłowych, ta zależność jest znacznie bardziej skomplikowana.

Pracodawcy mogą postrzegać skrócony czas pracy osób z niepełnosprawnościami jako potencjalne wyzwanie, obawiając się, że może to wpłynąć na produktywność i wydajność zespołu. Tu słowo zespół jest istotne. Patrząc na jednostki te obawy są często nieuzasadnione. Liczne badania i doświadczenia praktyczne pokazują, że OzN są zazwyczaj bardzo zaangażowane, lojalne i efektywne w pracy, co może rekompensować krótszy czas pracy. Ponadto, elastyczność i dostosowanie warunków pracy do potrzeb OzN może prowadzić do zwiększenia ich satysfakcji i motywacji, co pozytywnie wpływa na ich wydajność. Wrócę jednak do zespołu. Pracodawcy często obawiają się tego jak zachowa się zespół wiedząc, że jeden z jego członków pracuje krócej, ma dłuższe przerwy, czy urlop. Wprowadzając OzN do swojej organizacji warto więc zadbać nie tylko o tę osobę ale o cały zespół, w którym przyjdzie jej pracować

– komentuje Michał Nowakowski.

Wpływ szkodliwych generalizacji wykracza daleko poza ich bezpośrednie skutki

Na szkodliwość mitów składa się między innymi ich silny wpływ na kształtowanie rzeczywistości. Czasami tak silny, że dociera nawet do osób, których dotyczą, przekładając się na zaniżone poczucie własnej wartości i wątpliwości odnośnie możliwości. Według Karoliny Prusińskiej – psycholożki, coachki i trenerka umiejętności społecznych:

Istniejące stereotypy mogą prowadzić do sytuacji, w których osoby z niepełnosprawnościami same przekreślają swoje szanse. Same mogą internalizować negatywne przekonania i stereotypy na swój temat, co prowadzi do niskiej samooceny i przekonania, że nie są wystarczająco kompetentne lub zdolne do osiągnięcia sukcesu zawodowego. Wierząc, że są mniej zdolne, osoby z niepełnosprawnościami mogą unikać podejmowania wyzwań. To z kolei prowadzi do braku możliwości rozwoju i potwierdza ich początkowe przekonania o swojej niekompetencji. Dodatkowo strach przed oceną ze strony innych i przed ewentualną porażką może powodować unikanie sytuacji, w których mogliby się wykazać, co ogranicza ich rozwój i możliwości awansu zawodowego.

Z tego względu, niesamowicie ważne jest zachowanie uważności i wychwytywanie szkodliwych schematów myślenia zanim te zdążą się zrealizować niczym samospełniająca się przepowiednia.

Jak zwalczać stereotypy o osobach z niepełnosprawnościami w miejscu pracy?

Rozmyślanie o temacie dyskryminacji i uprzedzeń często prowadzi do potoku negatywnych myśli i defetyzmu. Skoro wszystko wygląda tak źle, to po co w ogóle się starać? Niektórzy przyjmują odmienne założenie i uznają, że lepiej skupić się stricte na działaniu, gdyż nawet małe zmiany popchną świat ku lepszemu. Na pierwszy rzut oka brzmi nieźle, ale co to konkretnie oznacza? Żadne działanie nie może bowiem odnieść sukcesu o ile nie będzie poparte świadomością problemu i analizą jego przyczyn. Dlatego, jak najbardziej powinno się rozpatrywać problemy. Zamiast jednak skupiać się na negatywach, przejść do konstruktywnych rozwiązań. Okazuje się, że w zależności od sytuacji zawodowej i pełnionych funkcji praktycznie wszyscy mamy coś do powiedzenia. Jak tłumaczy Michał Nowakowski:

Jak zwalczać stereotypy o osobach z niepełnosprawnościami? I kto powinien walczyć? Możemy odpowiedzieć na takie pytania, gdy zrozumiemy cały ekosystem, na który składa się społeczeństwo, pracodawcy, ale także organizacje pozarządowe, administracja publiczna, uczelnie na wszelkich etapach edukacji. Wszyscy gracze powinni skupić się na edukacji i podnoszeniu świadomości na temat potencjału i umiejętności OzN. To właśnie organizowanie szkoleń, warsztatów, kampanii informacyjnych podkreślających umiejętności, ale też sukcesy i osiągnięcia OzN przyczynią się do zmiany postrzegania ich w miejscu pracy.

Promowanie inkluzywnej kultury w przedsiębiorstwach

Inkluzywność to w ostatnich latach prawdziwy temat rzeka. Jej prawidłowe wprowadzenie wymaga od firmy znacznie więcej niż przedstawienie statystyk czy osiągnięcie reputacji na rynku. Przede wszystkim opiera się na wykształceniu w przedsiębiorstwie kultury akceptacji i gotowości na bycie różnymi od siebie. Takie podejście owocuje potencjałem do czerpania najlepszych pracowników w konkretnych niszach poprzez otwarcie się na większy wybór. Stereotypy o osobach z niepełnosprawnościami często zarzucają stronniczość w ich zatrudnieniu lub sprowadzają się do skomplikowanych obliczeń. Tymczasem odrzucając schematyczne myślenie stajemy przed ogromem możliwości, kompetencji i naturalnych talentów. Jak się za to zabrać?

Zobacz też

Employer Branding Równość, różnorodność i bezpieczeństwo – tego chcemy dziś w pracy. Czym jest inkluzywny employer branding?

Warto burzyć mit, że OzN są zatrudniane wyłącznie ze względu na dotacje ze strony państwa, można to robić pokazując realne przykłady i historie sukcesu, ale też te historie, które nie były łatwe i czasami skończyły się porażkami, bo na nich też się uczymy, Aby zburzyć stereotyp warto doświadczać. Programy mentoringowe takie jak “Włącz Uważność” dają możliwość w bezpieczny sposób zmierzyć się ze swoimi uprzedzeniami, czy też stereotypami naszych organizacji. Patrząc z perspektywy samych osób z niepełnosprawnościami, istotne jest budowanie pewności siebie i aktywne angażowanie się w życie społeczne i zawodowe. Pomagają w tym świadome swojej misji NGO. Znów odpowiem doświadczanie, doświadczanie, doświadczanie pokazując sobie i światu swój profesjonalizm

– wyjaśnia Michał Nowakowski.

Kultura firmy to przede wszystkim ludzie, którzy ją tworzą. Dobre chęci to często dopiero początek drogi w kierunku poprawy sytuacji. Psycholożka podpowiada, w jaki sposób pracownicy mogą rozwijać w sobie właściwe postawy:

Poprawienie swojego nastawienia w stosunku do osób z niepełnosprawnościami wymaga świadomości, empatii i aktywnego działania. Kluczowa jest edukacja. Dowiedz się więcej o różnych rodzajach niepełnosprawności, ich przyczynach i wpływie na życie codzienne. Im więcej wiesz, tym lepiej zrozumiesz wyzwania, z jakimi mierzą się osoby z niepełnosprawnościami. Szkolenia dotyczące równości i inkluzji mogą również pomóc w zrozumieniu i eliminacji uprzedzeń. Kolejnym ważnym elementem jest rozwijanie empatii – rozmawiaj z osobami z niepełnosprawnościami i słuchaj ich doświadczeń. Dowiedz się, jakie mają potrzeby i jakie przeszkody napotykają na co dzień. Postaraj się wczuć w sytuację osób z niepełnosprawnościami. Wyobraź sobie, jakbyś się czuł , gdybyś musiał radzić sobie z podobnymi wyzwaniami. Warto zachęcać do angażowania osób z niepełnosprawnościami w różne projekty i inicjatywy zespołowe. Takie podejście nie tylko wspiera integrację, ale również pozwala na wykorzystanie unikalnych perspektyw i umiejętności, jakie wnoszą osoby z niepełnosprawnościami, co przyczynia się do ogólnego rozwoju i sukcesu zespołu.

OzN muszą odnaleźć w sobie siłę

Zmiana pokutujących w świadomości społecznej uprzedzeń wymaga wskazywania w kontrze pozytywnych wzorców i modeli. To właśnie osiągnięcia osób z niepełnosprawnościami są jednymi z najlepszych argumentów przeciwko szkodliwym stereotypom. Ciężko jednak budować karierę zawodową zmagając się na co dzień z niepewnością i niewiarą we własne możliwości. Niestety wiele osób z niepełnosprawnościami zmaga się z taką sytuacją. Wątpliwości wynikające z funkcjonujących mitów potrafią skutecznie zapuścić w człowieku korzenie. Jak zatem zabrać się za ich pielenie?

Budowanie pewności siebie w środowisku zawodowym to proces, który zaczyna się od rozwijania świadomości i samoakceptacji. Kluczowe jest skupienie się na swoich mocnych stronach i osiągnięciach, zamiast na ograniczeniach. Praca nad własnym podejściem do siebie i swoich umiejętności obejmuje również celebrowanie sukcesów oraz akceptowanie porażek jako cennych lekcji

– radzi Karolina Prusińska – psycholożka.

Jest to szczególnie ważne przy zawodowych wyzwaniach, takich jak chociażby objęcie stanowiska menedżerskiego. W tym przypadku osoba musi być na tyle pewna swoich kompetencji, żeby móc wspierać i przewodzić również innym.

Regularne uczestnictwo w szkoleniach i kursach doskonalących umiejętności społeczne oraz zawodowe, w tym umiejętności zarządzania zespołem, jest ważne zwłaszcza dla osób dążących do rozwoju w kierunku stanowisk menedżerskich.

Warto pamiętać, że w teorii wszystko wydaje się proste. Psycholożka przestrzega:

Dbanie o swój rozwój jest z pewnością wartościowe, jednak nie wszyscy są w stanie podołać temu zadaniu. Nie powinno się zrzucać całej odpowiedzialności na indywidualne decyzje, lecz pamiętać, żeby w razie potrzeby skorzystać ze specjalistycznej pomocy. Jeśli poczucie własnej wartości jest znacząco obniżone, warto rozważyć skorzystanie ze wsparcia psychologa lub psychoterapeuty. Profesjonalna pomoc psychologiczna może być kluczowa w procesie zrozumienia i przezwyciężania trudności związanych z niską samooceną. Psycholog lub psychoterapeuta może pomóc w identyfikacji negatywnych wzorców myślenia oraz w rozwijaniu zdrowszych i bardziej konstruktywnych sposobów postrzegania siebie. Terapia może także dostarczyć narzędzi do skutecznego radzenia sobie ze stresem i lękiem, które często towarzyszą niskiej pewności siebie.

Włącz uważność

„Włącz uważność” to jedyny program mentoringowy w Polsce przygotowujący ludzi i biznes do włączenia osoby z niepełnosprawnościami do swoich organizacji. Jego celem jest wsparcie firm, korporacji i jednostek administracji publicznej w świadomym kształtowaniu przyjaznego i włączającego środowiska pracy dla OzN.

OPEN FORUM to cykl wydarzeń biznesowych w Polsce w zupełnie nowej jakości, tworzonych przez Liderów biznesu oraz HR, by dać przestrzeń do rozwoju, dzielenia się wiedzą, doświadczeniem, najlepszymi praktykami w kraju i na świecie, dyskutowania, zadawania ważnych pytań i wspólnego poszukiwania odpowiedzi.

Organizatorem wydarzenia Open Forum OzN jest Fundacja Fireflies oraz Park Rozwojowy. 13 czerwca, gościnnie w siedzibie Partnera – grupy portali pracy RocketJobs.pl i Just Join IT– odbędzie się oficjalna konferencja podsumowująca II edycję programu. To hasło powinno być jednak praktykowane każdego dnia. Czasami zrozumienie i odrobina empatii potrafią mieć ogromny wpływ na czyjeś życie.

Oferty pracy z

Magdalena Desperak

Redaktorka

Z wykształcenia filolog języka francuskiego, jednak od najmłodszych lat emocjonalnie związana z dziennikarstwem i działalnością literacką. Interesuje się szerokim wachlarzem tematycznym, zaczynając od kwestii językowych, kulturowych i społecznych, poprzez finanse i ekonomię, aż po naukę i prawo. Można powiedzieć, że w życiu podąża za iście renesansową definicją bycia "humanistą".